Dit artikel verscheen eerder in de zesde editie van ANS 2019-2020.
De druk op studenten loopt hoog op in wat de ‘prestatiemaatschappij’ wordt genoemd. Het leenstelsel en de arbeidsmarkt worden vaak aangewezen als boosdoeners hiervan. Studenten kunnen daar zelf echter ook iets aan doen: ze hoeven zich niet te laten meeslepen door de prestatiemaatschappij.
Zeven op de tien studenten heeft last van prestatiedruk, zo blijkt uit onderzoek aan hogeschool Windesheim en een rapport van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO). Om zo efficiënt mogelijk te studeren wordt zelfs naar middelen als ritalin gegrepen. Het wordt studenten niet gemakkelijk gemaakt rustig aan te doen in een cultuur die ook wel productiviteitscultus wordt genoemd. Jolien Dopmeijer, onderzoeker Studentenwelzijn aan hogeschool Windesheim, stelt dat een deel van de oorzaak ligt bij onze heel individualistische maatschappij. ‘Hierin geldt dat het ieder voor zich is en dat het leveren van succes bijna het grootste goed is’. Problematische stress en prestatiedruk zijn dus niet alleen aan de student te wijten. Je kan je echter afvragen welk aandeel studenten zelf hebben in de druk die ze ervaren met alle nevenactiviteiten die ze naast hun studie doen. Commissie hier, extra vak daar en daarnaast natuurlijk het liefst nominaal afstuderen. Oh ja, en een semester in Japan. Studenten kunnen echt wel iets tegen die druk doen, door zelf wat minder hooi op hun vork te nemen en te kiezen voor wat écht belangrijk is.
Burn-out
Waarom toch die drang om zo veel mogelijk activiteiten naast je studie in je agenda te proppen? ‘Het is een race to the top, waarin iedereen ontzettend veel druk voelt om maar zo veel mogelijk te doen. Terwijl dat voor een specifieke baan niet per se nodig is’, stelt Kees Gillesse, voorzitter van het ISO. Het is voor de gemiddelde baan echt niet noodzakelijk om vrijwilligerswerk, een commissie én een bestuursjaar te hebben gedaan. Je hoeft jezelf dus niet voorbij te rennen om gewoon een leuke baan te krijgen. Zo veel mogelijk presteren in je studententijd lijkt goed voor je carrière, maar kan voor diezelfde carrière ook heel nadelig zijn als je door de druk om te presteren al tijdens je studie of vroeg in je loopbaan met een burn-out te maken krijgt.
‘De weegschaal is niet onbeperkt belastbaar.’
Naast dat een burn-out voor een student zelf ellendig is, zijn de verdere gevolgen ook een goede reden om even pas op de plaats te maken. Chronische stress geeft je namelijk een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en herstellen van een burn-out duurt lang, sommige effecten zijn zelfs blijvend. ‘De flexibiliteit die mensen voor een burn-out hadden is er een beetje uit’, stelt Sabine Geurts, hoogleraar Arbeids- en Organisatiepsychologie aan de Radboud Universiteit (RU). Het streven naar extreme productiviteit kan dus een boemerangeffect hebben, en vooral de student kan hier de dupe van zijn. Studenten moeten daarom de afweging maken of de consequenties van een uitgebreid en indrukwekkend CV de risico’s waard zijn.
Keuzes maken
Als studenten verantwoord productief willen zijn, moeten ze dus op een gegeven moment hun rust pakken of ergens nee tegen durven zeggen. Veel studenten proberen door bijvoorbeeld te sporten of aan yoga te doen na een stressvolle activiteit de druk weg te nemen, maar dat is niet altijd toereikend. Studentenpsycholoog Andreas Galipò van de RU vertelt: ‘De weegschaal is niet onbeperkt belastbaar: deze kan doormidden breken als beide kanten overvol zijn. Daarom moeten we onszelf op den duur echt minder belasting opleggen.’ Je kan niet alles tegelijk, dus moet je ook keuzes maken tussen activiteiten. Een hobby of een nevenactiviteit waar je echt blij van wordt, is soms verreweg de beste keuze. Een avond aan je hobby besteden kan namelijk meer positieve effecten hebben dan de zoveelste commissievergadering. Professor Geurts zegt hierover: ‘We weten dat positieve emoties heel belangrijk zijn om negatieve stressgevoelens de kop in te drukken en herstel van stress te bevorderen.’ Studenten moeten dus soms mogelijkheden laten liggen, in plaats van altijd te veel te willen.
‘Onderlinge competitie en vergelijking speelt een rol in stressvorming.’
Competitie
Wanneer iedereen elkaar opjaagt, ontstaat er een vicieuze cirkel, want iedereen moet steeds meer doen om een even goed cv te hebben als de rest. Alleen door hier niet constant aan mee te doen, is deze cirkel te doorbreken. Onderlinge competitie en vergelijking speelt een rol in stressvorming, stelt Geurts: ‘Als mensen constant zeggen hoe ver ze al zijn met studeren, of wat ze allemaal nog buiten de studie doen, dan denken anderen die zich daarmee vergelijken, “Ik moet dat ook doen, ik loop achter.” Daarbij is de superioriteit van anderen vaak onzin, vindt Dopmeijer. ‘De meeste studenten zitten in hetzelfde schuitje, leiden hetzelfde soort leven, lopen tegen dezelfde soort problemen aan’, legt ze uit. Leg dus de lat niet te hoog voor jezelf, want daarmee leg je hem ook hoger voor anderen.
Loop niet het risico om slachtoffer van de prestatiemaatschappij te worden: geef je grenzen aan. Nevenactiviteiten zijn een belangrijk deel van je studietijd en je persoonlijke ontwikkeling, maar het moet niet zo zijn dat de druk om te presteren leidt tot een burn-out op je twintigste. De boodschap van Dopmeijer is duidelijk: ‘Je mag echt wel het beste uit jezelf halen, maar het kan ook op een manier waardoor je niet altijd ontevreden bent met jezelf.’ Kies dus voor wat je belangrijk vindt, want één extra activiteit waarvan je oplaadt, is meer waard dan drie waardoor je leegloopt.