In ANS geeft raad bepalen studenten zelf de collegestof. ANS schakelt wetenschappers in voor praktisch advies over alledaagse kwesties en maakt hieruit de balans op. Deze keer geven een hoogleraar Aziatische Religies, een levensfilosoof en een klinisch psycholoog antwoord op de vraag: hoe ga ik om met angst?
Tekst: Daan Linnartz en Bas van Woerkum
Illustratie: Jeroen Wintraecken
Dit artikel verscheen eerder in het zevende nummer van ANS
Paul van der Velde, hoogleraar Aziatische religies aan de radboud Universiteit
‘Zie onder ogen wat je angsten zijn en waarom je deze hebt. Omgaan met angst betekent volgens mij niet het ontkennen van angst, maar juist het onderkennen ervan. In het boeddhisme en het hindoeïsme wordt angst gezien als een raadgever, of het nou om fobieën of sociale angsten gaat. Of angst een goede of slechte raadgever is, hangt af van de situatie.
‘Angst is een reactie op gevaar, dus soms moet je ook handelen naar dat gevoel. Bang worden van een aan- stormende neushoorn is bijvoorbeeld heel verstandig. Je moet dan aan de kant springen en niet denken: “Dit is angst, dat moet ik onder ogen zien.” Als je niet bang bent voor dreigende neushoorns of tijgers moet je in therapie. De paniekreactie functioneert in dat geval niet naar behoren en daarmee breng je jezelf in gevaar.
‘Wees echter niet bang voor de angst zelf. In het Tibetaans boeddhisme zien goden er gruwelijk uit, omdat ze je moeten beschermen tegen gevaar. Je moet echter bang zijn voor het gevaar waarvoor de godheid je behoedt en niet voor de godheid zelf. Dan verlamt de angst je en kom je letterlijk je bed niet meer uit.
‘Als iedereen boeddhist wordt en gaat mediteren op compassie – zich focust op en inleeft in elkaars lijden en angsten – dan worden alle sociale angsten verleden tijd. Althans, dat zeggen sommige moderne boeddhisten. Dit zou inderdaad werken als iedereen het deed, maar dat streven is niet haalbaar.’
Joep Dohmen, emeritus hoogleraar ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht en lector Bildung, gespecialiseerd in filosofie als levenskunst
´Tegenover angsten moet je gaandeweg zelfvertrouwen ontwikkelen. Als filosoof spreek ik over levensangsten, waar vier vormen van zijn: angst voor de dood, de ander, vrij- heid en zinloosheid. De Franse filosoof Sartre beschrijft het leven als een bospad met een afgrond erlangs. Als je geen zelfvertrouwen ontwikkelt om over dat pad te lopen omdat je bang bent in de afgrond te storten, kom je nooit vooruit: je gaat voortdurend met angst door het leven.
‘Om met angst om te gaan, moet je reflecteren op jezelf. Vraag je af wat je aan het doen bent in het leven en of je de juiste keuzes hebt gemaakt, gezien je achtergrond en talent en met oog op de toekomst. Pas als je dat echt duidelijk voor ogen hebt, kun je met de levensangsten omgaan. Wan- neer je iets echt wilt en erachter staat, hoef je minder bang te zijn voor wat anderen denken.
‘Ga daarnaast goed na wat de beperkte keuzevrijheid is in jouw situatie; houd de context in de gaten. Wat je wilt doen, moet je goed afstemmen op wat mensen om je heen willen. Daarnaast speelt tijd een belangrijke rol: naarmate je ouder wordt, verdwijnen er mogelijkheden. Als je de context vergeet, ga je wensen nastreven die niet haalbaar zijn in jouw situatie. Wanneer dat gebeurt, kun je bijvoorbeeld de angst ontwikkelen dat het leven zinloos is.
‘Leg je erbij neer dat je niet alles in de hand kunt hebben. Wees niet bang dat je relatie kan eindigen, je ontslagen kunt worden, een tentamen kunt missen, je je studie niet haalt, enzovoorts. Zelfvertrouwen krijg je niet door op een idiote, krampachtige manier te proberen alles in je greep te houden. Om dat te krijgen, moet je door ervaring wijs worden en accepteren dat het leven zelf niet volledig maakbaar is.’
Agnes van Minnen, hoogleraar Klinische Psychologie aan de Radboud Universiteit
‘Om zonder onnodige angst door het leven te gaan, moet je de angsten opzoeken die je belemmeren. De Klinische Psychologie houdt zich bezig met angststoornissen. Dat zijn angsten die het dagelijks functioneren in de weg staan. Door de confrontatie aan te gaan met deze angsten, zullen
ze verminderen. Dat kun je zelf doen of in therapie. Met deze methode, die bekend staat als de exposure-methode, train je de hersenen om negatieve en irreële verwachtingen te doorbreken. Bij eenvoudige angsten, zoals angst voor een situatie, dier of voorwerp, is het slagingspercentage van de exposure-methode heel hoog. Bij meer complexe angsten, zoals sociale angststoornissen, waarbij meerdere factoren spelen, neemt dit percentage af. De reden daarvoor wordt momenteel onderzocht.
‘De exposure-omgeving moet zo veilig mogelijk zijn. Dat heb je niet altijd volledig in de hand en een negatieve ervaring tijdens de confrontatie zal de angst juist vergroten. Iemands angst voor wespen zal verergeren wanneer die persoon wordt gestoken tijdens de exposure.
‘Virtual Reality kan worden gebruikt bij exposure om eenvoudige angststoornissen te verhelpen. Hierbij kan de begeleider de situatie volledig controleren. Uiteindelijk wil je mensen wel in de realiteit van bijvoorbeeld hoogtevrees afhelpen. Situaties in Virtual Reality kunnen een opstapje zijn naar echte situaties.
‘Om een ernstige angststoornis tijdelijk te overwinnen, kun je kalmerende medicijnen gebruiken. Psychologen raden dat echter liever niet aan, omdat de personen met een angst dan kunnen denken: “Ik kan het wel, maar alleen met het medicijn.” Dan leren ze de angst nooit helemaal te overwin-
nen.’
De balans van ANS
1. Onderken de functie van angst. Als je helemaal nergens bang voor bent, leg je bin- nen de kortste keren het loodje.
2. Zoek datgene wat je belemmert op. Angst voor bijvoorbeeld honden wordt minder bij goede ervaringen met deze dieren.
3. Angst is beter beheersbaar als je er met zelfvertrouwen tegenover staat.
4. Wees niet bang voor de angst zelf, maar voor concreet gevaar.
5. Leg je erbij neer dat niet alles in het leven te controleren is.
6. Ga je angst virtueel te lijf als je de realiteit nog niet onder ogen durft te zien.
7. Gebruik kalmerende medicijnen, maar alleen bij ernstige angststoornissen en slechts als tijdelijke oplossing.
8. Als je naïef bent en tijd over hebt, word boeddhist en mediteer op compassie